Bir sabah gözlerini açıyorsun ve eline bir kitap alıyorsun… ama ortada kitap yok! Gazete, dergi, okul defteri? Hiçbiri yok. Raflar boş, kütüphaneler sessiz. Çünkü matbaa hiç icat edilmemiş.
Evet, kulağa çılgınca geliyor ama düşün: Matbaa olmasaydı hayatımız nasıl olurdu? Bu, sadece kitapların olmaması değil; bilginin yayılmadığı, düşüncenin donduğu, ilerlemenin durduğu bir dünya demek.
Haydi gel, birlikte yazının gücünü kaybettiği bir dünyaya adım atalım.
Bilgi, Sadece El Yazmalarıyla Sınırlı Kalsaydı?
Matbaa icat edilmeden önce kitaplar elle yazılıyordu. Her bir kitap, aylarca, bazen yıllarca süren bir emeğin ürünüydü. Matbaa Olmasaydı:
- Kitap sayısı çok azdı.
- Bilgi sadece zenginlere ve soylulara ulaşabiliyordu.
- Halkın büyük bölümü okuma-yazma bilmiyordu.
Eğer matbaa olmasaydı, bilgi birkaç kişinin elinde kalırdı. Bilgiye ulaşmak lüks olurdu. Sen belki şu an bu yazıyı bile okuyamıyor olurdun.
Rönesans ve Aydınlanma Olur muydu?
Matbaanın 1450’lerde Johannes Gutenberg tarafından Avrupa’da geliştirilmesiyle birlikte, bilgi hızla yayılmaya başladı. Bu da şu sonuçları getirdi:
- Rönesans hız kazandı.
- Aydınlanma Çağı’nın yolu açıldı.
- Bilim, sanat, felsefe sıradan insanların da ilgisini çekti.
Eğer matbaa olmasaydı, belki de Newton yerçekimini anlatamazdı, Shakespeare oyunlarını kitlelere ulaştıramazdı, Darwin evrim kuramını kitapla yayamazdı.
Eğitim Nasıl Olurdu?
Bugün okul kitaplarıyla, çalışma defterleriyle eğitim alıyoruz. Matbaa sayesinde milyonlarca öğrenci aynı bilgileri aynı şekilde öğrenebiliyor. Ama matbaa olmasaydı:
- Her öğretmen kendi defterinden anlatırdı.
- Öğrenciler notlarını sadece dinleyerek almak zorunda kalırdı.
- Kitaplar nadir ve pahalı olacağı için herkes eğitim alamazdı.
Eğitim, sadece seçilmişlerin hakkı olurdu. Bilginin demokratikleşmesi, yani herkesin ulaşabilmesi mümkün olmazdı.
Gazeteler, Dergiler, Broşürler?
Haber alma hakkımız matbaanın mirasıdır. Matbaa sayesinde:
- Gazetelerle haberler halka ulaştı.
- Dergiler fikirlerin, modanın, kültürün taşıyıcısı oldu.
- Siyasi bildirilerle halk bilinçlendi.
Matbaa olmasaydı, ne basın özgürlüğü olurdu ne de kamuoyu. Halkın sesi çıkmazdı. Seçimler, kampanyalar, hatta sosyal hareketler çok daha zor yayılırdı.
Dinî Metinler Herkesin Elinde Olur muydu?
Matbaanın en büyük devrimlerinden biri, dinî metinlerin herkesin eline geçmesini sağlamasıydı. Özellikle İncil’in Almanca’ya çevrilip matbaada basılması, Protestan Reformu’nun fitilini ateşledi.
Matbaa olmasaydı:
- Kutsal kitaplar sadece din adamlarının elinde olurdu.
- İnançlar tek bir yorumla aktarılırdı.
- Kişisel yorum, sorgulama, reform gibi kavramlar gelişmezdi.
Türkiye ve Matbaa: Gecikmiş Bir Devrim
Matbaanın Osmanlı’ya gelişi gecikti. 1727’de İbrahim Müteferrika ilk Türk matbaasını kurdu ama dinî metinlerin basılması uzun süre yasaktı. Bu nedenle Osmanlı’da:
- Okur-yazarlık oranı düşüktü.
- Bilimsel ilerleme sınırlıydı.
- Avrupa ile entelektüel fark açıldı.
Eğer matbaa daha erken kabul edilseydi, belki de Osmanlı modernleşmesi daha hızlı olurdu.
Bugün Hâlâ Gerekli mi?
Dijital çağda yaşıyoruz, doğru. Ama matbaanın etkisi hâlâ sürüyor:
- Kitaplar hâlâ basılıyor.
- Dergiler, kataloglar, reklam afişleri matbaadan çıkıyor.
- Eğitim materyalleri çoğunlukla basılı halde.
Matbaa, dijital çağda bile güvenilirliğin, kalıcılığın simgesi olmaya devam ediyor.
Ya Matbaa Gerçekten Olmasaydı?
Belki de hiç öğrenemeyecektin. Belki de bu yazı hiç yazılmayacaktı. Belki de fikirlerin asla yayılmayacaktı.
Ve dünya, hâlâ karanlık bir çağda, bilginin sadece birkaç seçkinin elinde olduğu bir yer olacaktı.
Matbaa, sadece bir icat değil; insanlığın bilgiyle buluşma biçimidir.
Görsel Kaynakları: Ekrem Buğra Ekinci – KİM DEMİŞ OSMANLILARA MATBAA GEÇ GELDİ DİYE!
