Ya Soyadı Olmasaydı?

Düşünsene, okulda “Ahmet” diye sesleniyor öğretmen ve beş kişi birden “Efendim hocam?” diyor. Postacı kapıyı çalıyor ama kime mektup getirdiğini bilmiyor. Nüfus memuru kafasını kaşıyor: “Bu doğan bebek, hangi Ahmet’in çocuğuydur acaba?”

Evet, kulağa karmaşık geliyor. Çünkü soyadlarımız, sandığımızdan çok daha büyük bir işlevi yerine getiriyor. Peki ya hiç soyadımız olmasaydı? Kim olduğumuzu nasıl tanımlardık? Kimliğimiz, aile bağlarımız, hatta sosyal hayatımız nasıl olurdu?

Gel, birlikte soyadın olmadığı bir dünyaya göz atalım.

Soyadı Nedir, Neden Ortaya Çıktı?

Önce kısa bir tarih bilgisiyle başlayalım. Türkiye’de Soyadı Kanunu, 1934 yılında kabul edildi. Ondan önce insanlar çoğunlukla “Ali, Hasan‘ın oğlu” ya da “Fatma, Hacı Mehmet‘in kızı” şeklinde anılırdı. Bu, küçük köylerde idare ediyordu belki ama şehirler büyüdükçe işler karıştı.

Posta, askerlik, tapu işlemleri, okul kayıtları… Hepsi bir noktada tıkanıyordu. Aynı isimde binlerce insan vardı.

Atatürk de bu karmaşaya son vermek için, herkese bir soyadı verilmesini sağladı. Ve böylece her birey, ailesiyle bağlantılı ama aynı zamanda kendine özgü bir kimliğe kavuştu.

Bilgi: Türkiye’de herkesin soyad taşımasını zorunlu kılan Soyadı Kanunu, 21 Haziran 1934’te kabul edildi ve 2 Ocak 1935’te yürürlüğe girdi. Bu yasa, Atatürk’ün toplumsal devrimlerinden biri olarak, kimlik sistemimizi kökten değiştirdi.

Kim Kimdir, Belli Mi?

Soyadımız olmasaydı, sokakta karşımıza çıkan birini ayırt etmek çok daha zor olurdu. Düşünsene:

• Aynı isimde kaç Ahmet olabilir?
• Nüfusta kayıtlar nasıl tutulurdu?
• Polisler, kimin kim olduğunu nasıl anlardı?

Büyük şehirlerde soyad olmadan insanları ayırt etmek neredeyse imkânsız olurdu. Özellikle dijital çağda, sosyal medya hesaplarında “Ali” yazan 3.000 kişi arasında hangisi arkadaşın?

Soyad, aslında dijital çağın da vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

Resmi İşlemler Kabusa Dönüşürdü

Bankaya gidiyorsun, kimlik yok. Çünkü soyad yok. Hangi “Elif” olduğunu nasıl ispat edeceksin?

• E-devlet sistemi çalışmazdı.
• Kimlik kartları yeterince detay veremezdi.
• Tapular, miraslar, pasaport işlemleri — hepsi aksardı.

Örneğin, birisi vefat etti. Miras kime kaldı? Hangi “Ahmet” oğlu olduğu nasıl anlaşılırdı? Soyadı sadece bir isim değil, aile bağlarının hukuki bir temsilidir.

Aileler Karışır mıydı?

Soyadlar aileleri bir arada tutar. Hangi soydan geldiğini, kiminle bağlantılı olduğunu gösterir. Olmasaydı:

• Aile geçmişi araştırmak çok zorlaşırdı.
• Soyağaçları yapılamazdı.
• Hangi kuzenin nereden geldiğini kimse bilemezdi.

Bugün bile bazı soyadlar, memleketleri, meslekleri ya da karakteristik özellikleri çağrıştırır: “Demirci“, “Aksoy“, “Yılmaz”…

Bunlar kimliğimizin görünmeyen parçalarıdır. Soyad olmadan sadece isimsiz bireyler olurduk.

Ünlüler Ne Olurdu?

Bir de işin magazin kısmı var:

• Barış Manço yerine sadece “Barış” deseydik ne kadar etkili olurdu?
• Sezen Aksu kimliği, sadece “Sezen” olsaydı yine bu kadar tanınır mıydı?
• Futbolcular, oyuncular, yazarlar… Hepsi soyadlarıyla markalaşmadı mı?

Soyad olmadan ünlüler bile kimlik oluşturmakta zorlanırdı. Karşılaştığında “Hangi Barış?” diye sormak gerekirdi.

Eğitim, İş Dünyası ve Not Sistemi

Okullarda “Ali K.” ve “Ali Y.” ayrımı yapılamazdı. Notlar karışır, diplomalar yanlış kişiye giderdi. Öğretmenler tek tek annenin adını mı soracaktı?

İş başvurularında CV’ler benzer isimlerle dolardı. İnsan kaynakları bölümü kime ulaştığını bilemezdi.

Soyad, sistemin düzen içinde işlemesini sağlayan küçük ama güçlü bir yapı taşıdır.

Günümüzde Soyadların Taşıdığı Anlamlar

Bazı soyadlar miras gibidir. Politikacılar, iş insanları, sanatçılar… Bazen sadece bir soyadı, bir aile tarihini anlatır.

“Koç“, “Sabancı“, “Özdemir” gibi soyadlar sadece bireyi değil, bir geçmişi de temsil eder.

Ayrıca bazı kadınlar evlendiklerinde soyadlarını değiştirmeyi tercih etmez. Çünkü bu, sadece bir kelime değil, kişisel bir kimliktir.

Peki Soyadı Hiç Olmasaydı Ne Olurdu?

• İnsanlar lakaplarla anılırdı. (Kara Ali, Uzun Ayşe…)
• Hükümet işlemleri çok daha yavaş ilerlerdi.
• Kütük kayıtları tutarsız olurdu.
• Bilgi güvenliği ve tanımlama süreçleri karmaşıklaşırdı.
• Modern toplum yapısı büyük oranda zarar görürdü.

Ve tabii, bu yazının başlığı bile başka olurdu: “Ya soyadımız hiç var olmasaydı demek bile zor olurdu!”

Son Söz

Soyad sadece ismimizin sonuna eklenen birkaç harf değil. O bizim geçmişimiz, ailemize aidiyetimiz ve sosyal hayattaki tanınırlığımızın temelidir.

Haydi şimdi kimliğine bir bak. O soyad orada boş dursaydı, senin hikâyen nasıl olurdu?

Kaynaklar: Soyadı Kanunu – Vikipedi